Terwijl de Nederlandse overheid volgens Wageningen University & Research (WUR) moet “versnellen”, blijken de grote Nederlandse supermarktketens al een veel ambitieuzer schema te hanteren in de ‘Agenda 2030-race’. Albert Heijn (AH), Jumbo, Aldi, Dirk, Plus en Ekoplaza hebben allen aangegeven in 2030 een eiwitverhouding van 60 procent plantaardig en 40 procent dierlijk na te streven, zo blijkt uit een Kamerbrief over de eiwittransitie, die Pepijn van Houwelingen op 31 maart deelde op X. Het Forum voor Democratie-Kamerlid merkt op dat het “heel vreemd is dat de supermarktketens allemaal precies hetzelfde doen” met hun 60 plantaardig/40 dierlijk-ambitie. “Kartelafspraken zijn immers verboden”, zegt de FVD’er tegen De Andere Krant. Hij duidt het als het zoveelste voorbeeld van een publiek-private samenwerking. “In een normale samenleving, althans als je het mij vraagt, zijn de staat en bedrijven van elkaar gescheiden.” Demissionair minister Adema denkt daar heel anders over, zo blijkt uit zijn Kamerbrief van 4 april: “Om de 50/50-doelstelling in 2030 te behalen, zie ik ook een grote rol weggelegd voor partijen die de voedselomgeving en consumptieroutines bepalen, zoals supermarkten”.
Aan de grote supermarktketens zal het niet liggen. Jumbo kondigde onlangs al aan geen vleesaanbiedingen meer te doen. “We helpen onze klanten naar een meer plantaardig eetpatroon – in 2030 komt 60 procent van de verkochte eiwitten van onder meer groenten, vleesvervangers, plantaardige zuivel, noten en peulvruchten”, bevestigt de supermarktketen. Bij Lidl staat de eiwittransitie “volop in de aandacht” en Plus Retail – dat vorige maand tot ergernis van boeren en filiaalmanagers meedeed aan ‘de Week zonder Vlees en Zuivel’ – heeft ook aangegeven hun “verantwoordelijkheid in de eiwittransitie” te nemen en “de urgentie te voelen sneller stappen te zetten”, blijkt uit overheidsdocumentatie. AH committeert zich aan de eiwittransitie en verwijst daarbij naar hun doelstelling “in 2030 45 procent minder (scope 3) CO2 uitstoot te realiseren”. Aangezien de doelen in CO2-metingen worden uitgedrukt, gaat het dus niet om gezondheid, maar om duurzaamheid. Dat de internationale duurzaamheidsagenda inderdaad de drijfveer is, bevestigt AH aan deze krant: “Wij hebben ons hier al in 2021 aan gecommitteerd.” In de SDG-routekaart van 2021 (1) staat de 40/60-verhouding (van dierlijke versus en plantaardige eiwitten) als topprioriteit van duurzaamheidsdoel 2 vermeld.
Agenda 2030 blijkt dus opnieuw de katalysator voor een grote gedragsverandering van de bevolking. De Nederlandse overheid heeft zich, samen met de andere EU-lidstaten, ook gecommitteerd SDG 12.3, waarin staat dat de voedselverspilling bij de consument en retail gehalveerd moeten zijn in 2030 ten opzichte van 2015 en moet verminderen in de rest van de voedselketen. Alle instituten hebben zich verbonden aan de SDG’s, en zijn daardoor hun autonomie kwijtgeraakt.
Dat is terug te zien in de wetenschappelijke onderbouwing van de eiwittransitie. De WUR verwijst enerzijds naar de EAT-lancet studie en anderzijds naar de Gezondheidsraad, op papier een onafhankelijk wetenschappelijk adviesorgaan dat adviezen geeft over volksgezondheid. De raad adviseert in zijn visie op de eiwittransitie (december 2023) op zijn beurt precies naar wat wordt verlangd in Agenda 2030 en schrijft over milieu, overconsumptie van eiwit en het advies vanuit milieuoogpunt te verschuiven naar een percentage van 60 procent plantaardige eiwitten.
De Gezondheidsraad geeft bovendien aan dat het opschuiven naar meer plantaardige eiwitten zowel duurzaam als gezond is. Die zienswijze is onjuist, stelt Daan de Wit. Hij deed jarenlang journalistiek onderzoek voor zijn boeken Weet wat je eet en De cholesterolmythe. Hij ontdekte dat als je uitgangspunt lichamelijke en geestelijke gezondheid is, je niet uitkomt bij vegetarisme of de noodzaak tot een eiwittransitie. “Het ideologische uitgangspunt is verkeerd, dus de zogenaamde oplossing is misleidend, met als gevolg dat de burger aan het langste eind trekt”, stelt de onderzoeksjournalist. De Wit geeft aan bekend te zijn met de EAT-Lancet-studie, waar gefundeerde kritiek op is: “Onder deskundigen is de reputatie van EAT-Lancet inmiddels onherstelbaar beschadigd”, stelt hij.
Wob-analist en onderzoeker Marc van der Vegt merkte eveneens de bijzondere rol van de supermarkten op en deelde dat op X: “Mocht je je afvragen waarom supermarkten hierin meegaan, dat is het gevolg van ‘consumptiedoelstellingen’ van deze demissionaire regering.” Daarbij deelde hij de brief (van 4 april) van landbouwminister Adema, waarin wordt verwezen naar de al ingezette beweging van de supermarkten richting 40/60. “Op dit moment zet ik geen dwingende maatregelen in om hier verdere stappen op te zetten. Dit is aan een volgend kabinet”, aldus Adema.
Diverse boerenvertegenwoordigers vermoeden dat de supermarktketens subsidie ontvangen van de overheid om de ‘eiwittransitie te realiseren’. De Andere Krant vroeg Jumbo en Albert Heijn of dit het geval is. AH ging niet in op de vraag, Jumbo ontkent enige toelage vanuit de overheid te krijgen voor de ingeslagen koers: “Jumbo heeft dus een eigen ambitie in de eiwittransitie. Hiervoor ontvangen wij geen rechtstreekse subsidie”. Wél geeft de supermarkt aan dat hun eiwittransitie bijdraagt aan het behalen van hun ambitieuze klimaatdoelstellingen. Op de vervolgvraag of Jumbo subsidie ontvangt voor haar bijdrage aan de VN –klimaatdoelstellingen, kwam (vooralsnog) geen antwoord.