Walt Disney Company, het wereldberoemde mediabedrijf bekend van de fantasierijke, avontuurlijke animatiefilms zoals Lion King, Sneeuwwitje en Aladdin, dat iconische karakters als Donald Duck, Mickey Mouse en Peter Pan introduceerde in huiskamers over de hele wereld, heeft zijn troon als meest winstgevende Hollywoodfilmproductiebedrijf vorig jaar af moeten staan aan Universal Pictures.
Nog altijd is het Disney-imperium gigantisch, rijk en machtig, maar de eerste tekenen van verval zijn onmiskenbaar. In 2023 leden negen van de elf wereldwijde producties verlies, alleen GotG 3 en Elemental eindigden in de plus. Het totaalverlies van de filmafdeling bedroeg 1.400.000.000 dollar.
Ook in de pretparken, die volgens Disney financieel nog wel goed lopen, was veel gedoe. Disneyland Parijs kreeg te maken met stakend personeel, dat meer loon eiste. Disneyworld Florida verloor een juridische veldslag van gouverneur Ron DeSantis, die via de Don’t say gay bill voorkwam dat Disney zijn lhbtq+-ideologie actief mag blijven propaganderen bij kinderen in het themapark. Disney Plus, de eigen streamingdienst, lijdt al sinds de start in 2020 verlies en ziet per kwartaal miljoenen abonnees weglopen. En, misschien wel de meest gevaarlijke ontwikkeling voor het bedrijf: er is een duidelijke kentering in de publieke opinie, steeds meer mensen zien in dat Disney niet louter onschuldig entertainment biedt.
Disney’s ‘magie’ lijkt uitgewerkt. Hoe kan het dat het bedrijf dat in het vorige decennium nog de ene na de andere kaskraker uitbracht, nu vooral flops produceert? Diverse media en analisten wijzen de woke-koerswijziging als voornaamste oorzaak aan. Het bedrijf werpt zich de laatste jaren opzichtig op als woke/lhbtq+-voorvechter, met de Reimagine tomorrow-strategie uit 2021 als hoogte-, of volgens velen, dieptepunt. In die filosofie staat dat “ondervertegenwoordigde stemmen en niet-vertelde verhalen versterkt moeten worden om nauwkeurig gepresenteerd te worden in Disney’s media”. Wat dat in de praktijk betekent, vertelde Karey Burke, een hooggeplaatste directeur, in 2022 in een interview. Zij stelt dat de Generatie Z – personen geboren tussen 1997 en 2012 – “30 tot 40 procent meer queer is dan eerdere generaties”. Deze jongeren willen zich volgens haar niet langer identificeren met een vaststaande gender- of seksuele oriëntatie. “Disney moet daarin meegaan”, zei ze. Burke gaf aan dat ze van 50 procent van alle Disney-personages zou willen zien dat ze een lhbtq+ is of etnische minderheidsachtergrond hebben. Burke gaf aan geïnspireerd te worden door haar eigen “ruimdenkende” kinderen. Ze is naar eigen zeggen moeder van “een transgenderkind en een panseksueel kind”, en zo verdedigt ze dat Disney “vele, vele, vele lhbtq+-personages in de verhalen heeft.”
Wat volgde was een berg van kritiek en zelfs een petitie met een oproep om haar te ontslaan, maar dat gebeurde niet. De bekende Canadese psycholoog Jordan Peterson schreef: “Ik dacht meteen: wiskundig is de kans dat je een transgenderkind hebt 1 op 3000. Laten we zeggen dat de kans dat je een panseksueel kind hebt – wat dat ook betekent – net zo groot is. De kans dus dat je zowel een transgender als panseksueel kind hebt, is 1 op 9 miljoen. De kans is groter dat Burke een narcist en een verslindende moeder is.” Hij ziet haar als exemplarisch voor het Disney van nu en tweette vorig jaar op 5 juni “bye bye Disney, you had a good run” na het uitkomen van de documentaire UnWokeInc van Prager U, een conservatieve organisatie, die aantoont hoe Disney in de jaren is veranderd van (ogenschijnlijk) onschuldig familie-entertainment tot propaganda-instrument voor woke-gedachtengoed. Deze kritiek wordt steeds breder gedragen. Het Britse internetmagazine Spiked! zette in een uitgebreid artikel uiteen dat Disney ‘a billion-dollar casualty of woke’ is. Newsweek schrijft dat “Disney door te woke te zijn het publiek heeft beledigd”.
Hoe woke is Disney dan? Voorbeelden zijn er te over. Neem de film Elemental (2023), de slechtst presterende release ooit van Pixar, de computeranimatiestudio van Disney. In de animatiefilm wordt het vraagstuk racisme met een linkse politieke bril op benaderd en de eerste non-binaire Disneypersonage in de geschiedenis gepresenteerd: Lake Ripple, een ‘meer’ met oorbellen, aan te spreken met de voornaamwoorden they/them (zij/hen).
Voor de remake van de klassieker De Kleine Zeemeermin koos Disney vorig jaar voor de getinte Halle Berry als Ariël, maar ook dat pakte niet lekker uit. “Ariël is nu een politiek correcte, woke-versie van het origineel dat ging over een jonge vrouw die zoekt naar onafhankelijkheid in deze wereld”, schrijft het Britse opiniemagazine UnHerd in een vernietigende recensie. Ook de superhelden van Disney-dochter Marvel Studios zijn tegenwoordig drukker met hun ideologie propageren, dan het redden van mensenlevens (zie kader). Zelfs deel vijf van Disney’s Indiana Jones, de ooit zo stoere masculiene actieheld, is volgens fans van de saga tenenkrommend woke. Voornaamste kritiek: het draait in de film om het positioneren van het sterke vrouwelijke karakter Helena (Phoebe Waller-Bridge). Indy (Harrison Ford) speelt slechts een bijrol.
Het woke-gedachtengoed wordt niet alleen opgedrongen in films. In 2022 lanceerde Disney de ‘Pride Collection’-kinderkleding met ‘niet-genderspecifieke’ items. In datzelfde jaar lieten de pretparken weten niet langer gender-gerelateerde taal, zoals ‘jongens en meisjes’ of ‘dames en heren’, te hanteren. De televisiezender Disney Plus kwam met Drag Queen Extravaganza, een show met vadsige mannen in een jurk om de kinderen vermaken.
Het publiek loopt er, getuige de niet te negeren teruglopende belangstelling voor alles wat Disney maakt, niet warm voor. Is er dan niemand in de top van het bedrijf die dat inziet? Jawel, Disney’s grootaandeelhouder Nelson Peltz heeft geprobeerd het bedrijf op te schudden. “Mensen gaan naar de film voor entertainment, niet om een agenda opgedrongen te krijgen”, zei hij. Zijn bezwaren werden lauwtjes ontvangen door ceo Bob Iger, die in 2022 terugkeerde als hoogste baas. Peltz’ oproep tot verandering van bestuur of koers werd geneutraliseerd. Iger gaf wel aan de “culturele oorlog te willen stoppen”, maar liet doorschemeren dat Disney niet afstapt van de woke-ideologie. “Ik denk dat het woord ‘woke’ te veel gebruikt wordt, zonder dat mensen werkelijk begrijpen wat het betekent”, aldus Iger in een interview met Hollywood Reporter. “Onze eerste prioriteit is altijd om mensen te entertainen. Maar natuurlijk is het ook fijn als we een positieve invloed kunnen hebben. Als bedrijf proberen we een zo breed en divers mogelijk publiek te bereiken. En om dat te doen moeten de verhalen die je vertelt, het diverse publiek reflecteren. Dat is moeilijk, want je kan niet altijd iedereen blij maken. Daar moeten we een balans in vinden”.