Na 9/11 werd het publieke debat lange tijd beheerst door het idee dat ‘het Westen’ in een existentiële strijd is verwikkeld met de (radicale) islam. Theo van Gogh, Pim Fortuyn, Ayaan Hirsi Ali, de Duivelsverzen, we herinneren het ons allemaal nog goed.
Met de oorlog in Oekraïne en ‘corona’ was ‘de dreiging van de islam’ naar de achtergrond verdreven, maar met de hernieuwde uitbarsting van geweld in Israël en Gaza is het narratief van ‘de botsende beschavingen’ weer helemaal terug van weggeweest. Met name veel ‘rechtse’ publicaties en auteurs, die zich in ‘coronatijd’ keerden tegen overheidsdwang, en die ook kritisch zijn op de Oekraïne-oorlog, scharen zich nu vierkant achter Israël en waarschuwen voor het gevaar van de islam.
Een typisch voorbeeld is publiciste Maaike van Charante. Zij schrijft in haar veelgelezen blog dat het conflict in Israël onderdeel is van een grotere strijd – een “strijd om de ziel van het Westen”. Wij, in het Westen, zijn “een joods-christelijke beschaving”, stelt Van Charante, en “vanuit die joods-christelijke wortels geloven wij in de mens als individu” in plaats van “de mens als lid van een groep”. De “onvervreemdbare rechten” die wij in het Westen hebben, komen volgens Van Charante voort uit het “besef dat elk mens waarde heeft”.
Helaas denken moslims hier volgens haar heel anders over. In “de islamitische wereld (…) doet het individu er niet toe, mensenrechten zijn een teken van zwakte, de dood valt te verkiezen boven het leven”. Hamas vertegenwoordigt volgens haar het “absolute kwaad”.
Zij is niet de enige die dit zegt: Geert Wilders zei afgelopen week nog dat de strijd tussen Israël en de Palestijnen een “ideologische” is die “gaat tussen mensen die van de dood houden en mensen die het leven omarmen”.
Nu valt niet te ontkennen dat de islam intolerante en dogmatische kanten heeft en dat radicale moslims zich regelmatig schuldig maken aan gruwelijke misdaden. Fundamentalistische islamitische regimes, zoals die in Iran en Saoedi-Arabië, schenden op brute wijze de mensenrechten. Maar het is een grove generalisatie om het ‘goede’ Westen tegenover het ‘absolute kwaad’ van de islam te stellen.
Zeker, ‘individuele rechten’ zijn een prachtig concept, en misschien kun je aanvoeren dat dit in het Westen is bedacht, of in ieder geval hier voor het eerst een politieke vertaling kreeg. Maar niet-westerse mensen hebben heus ook weleens bedacht dat ‘ieder mens waarde heeft’. En om nou te zeggen dat westerlingen dit principe altijd hoog hebben gehouden? De Verenigde Staten zijn gegrondvest op het idee dat ieder individu ‘onvervreemdbare rechten’ heeft, maar dat belette de Amerikanen niet om slaven te houden, de inheemse bevolking te verdrijven en uit te roeien, en in de loop van de geschiedenis miljoenen niet-westerse, onschuldige mensen op brute wijze uit te moorden. Of zijn de Cambodjanen die met napalm werden bestookt, en al die andere slachtoffers van Amerikaans geweld, geen mensen?
En ja, het christendom en jodendom bevatten ongetwijfeld positieve elementen, maar beide religies hebben net zo goed uiterst intolerante en repressieve kanten. De christenen hebben de joden eeuwenlang gewelddadig vervolgd, ketters gemarteld en vermoord, zelfs elkaar bevochten in eindeloze bloedige godsdienstoorlogen. Duitsland, het culturele hart van het ‘Westen’, het land van de ‘Dichter und Denker’, bracht de nazi’s voort. Zo diep zijn moslims nooit gezonken.
De notie dat ‘de islam’ de grootste bedreiging is voor onze vrijheid en rechten, heeft geen historische basis. Voor onderdrukking, dictatuur, slavernij, massamoord en oorlog zijn nooit moslims nodig geweest. Westerlingen zijn hier zelf ook altijd heel bedreven in geweest, net als trouwens vele niet-westerse niet-moslims, van Mao tot Stalin en van Idi Amin tot Joseph Mobutu.
Het simplistische idee van een botsing der beschavingen is een narratief dat bedoeld is om het vijanddenken te bevorderen. Het verhult het zicht op de complexe realiteit waar we mee te maken hebben, waarin zeker sprake is van reële bedreigingen voor vrijheid en vrede, maar die komen wat mij betreft vooral van onze eigen staatsapparaten en de machten die daarachter zitten. Onze grootste vijand is niet de islam, maar ons eigen onvermogen om onze prachtige ‘westerse’ idealen in de praktijk te brengen. Als we daar eens mee beginnen, denk ik dat we de meeste botsingen wel kunnen vermijden.
Dit artikel is eerder gepubliceerd in De Andere Krant. Volg mij en vele andere vrijheidslievende auteurs en columnisten door een abonnement te nemen. www.deanderekrant.nl
Het bericht Botsende beschavingen? verscheen eerst op The Friendly Society.