Onder minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) werden de voorbije drie jaar al 120 geheime contracten met de farma-industrie verlengd of nieuw afgesloten voor de terugbetaling van innovatieve geneesmiddelen. Die contracten zijn intussen goed voor 2,8 miljard euro, of bijna 60 procent van het budget dat ons land uitgeeft aan geneesmiddelen. In 2014 ging het nog maar om een half miljard of 13 procent van het budget. Dat blijkt uit cijfers van de Belgische ziekteverzekering (Riziv).
Onder die geheime contracten vallen een aantal medicijnen die nog een belletje doen rinkelen. Denk aan Zolgensma, het peperdure geneesmiddel tegen een spierziekte dat in Vlaanderen bekend werd door de sms-actie voor baby Pia. Of Kaftrio, het geneesmiddel dat helpt tegen het levensbedreigende mucoviscidose (taaislijmziekte).
Veel van die innovatieve behandelingen zijn stilaan onbetaalbaar voor de gezondheidszorg. Via geheime contracten kan de overheid toch nog een stevige prijskorting onderhandelen. Het grote nadeel is dat de onderhandelingen achter gesloten deuren plaatsvinden, weg van de markt en weg van parlementaire controle. De farmabedrijven hebben daar ook baat bij. Als ze weten dat ze een stevige korting zullen moeten geven aan de overheid, zetten ze de officiële vraagprijs vaak flink hoger. Ze kunnen landen daarbij ook internationaal tegen elkaar uitspelen.
Neem nu Kaftrio: het medicijn kostte officieel zowat 200.000 euro per patiënt per jaar. Via een geheime deal met farmabedrijf Vertex kon Vandenbroucke de prijs naar beneden halen, maar hoeveel precies weet alleen zijn kabinet.
In hetzelfde bedje ziek
Dat systeem van geheime contracten werd in 2010 in het leven geroepen door toenmalig PS-minister Laurette Onkelinx. Toen was het nog een uitzonderingsmaatregel voor een paar innovatieve geneesmiddelen waarvan de voordelen nog niet helemaal duidelijk waren. Maar vooral sinds de vorige regeerperiode, onder Open VLD-minister Maggie De Block, nam het systeem een hoge vlucht. Al bijna 30 procent van het geneesmiddelenbudget viel onder een geheim contract. Vandenbroucke zette die praktijk volop verder (zie grafiek).
Baby Pia in 2019. — © Geert Van de Velde
Diens partij Vooruit ging drie jaar geleden zelf nog stevig tekeer tegen de praktijk. Een beperking van die geheime contracten was zelfs een van de speerpunten in het ‘pillenplan’ waarmee de partij in 2019 naar de kiezer trok. Ook toenmalig Kamerlid en huidig voorzitter Melissa Depraetere drong toen aan op meer transparantie. Maar minister Vandenbroucke stapte niet af van die geheime contracten.
“Vooruit schreeuwde moord en brand over de geheime contracten van De Block. Maar eenmaal aan de macht blijkt Vandenbroucke in hetzelfde bedje ziek”, zegt PVDA-fractieleider Sofie Merckx, die er al meerdere vragen over stelde in het parlement. Volgens de PVDA “plooit” Vandenbroucke voor de farma-industrie. “Er vloeien miljarden euro’s weg uit onze sociale zekerheid, zonder enige democratische controle.” De partij pleit zelf voor de afschaffing van het systeem van geheime contracten.
“Gevangenendilemma”
Opvallend: in een reactie geeft Vandenbroucke zelf ook aan dat het gebrek aan transparantie rond de geheime contracten “vanzelfsprekend een democratisch probleem wordt” en het vertrouwen in de overheid ondermijnt. Hij spreekt van een “gevangenendilemma”. “We gebruiken het systeem, omdat het voor ons voordelig uitdraait. We onderhandelen echt keihard over grote kortingen. Maar dat voordeel komt ook met nadelen. Aangezien veel landen het systeem gebruiken, vragen bedrijven steeds hogere prijzen en verliest uiteindelijk iedereen.”
Vandenbroucke benadrukt nog dat het probleem vooral op Europees niveau opgelost moet worden. Tegelijk timmert hij al aan een wetsvoorstel om beloftevolle innovatieve behandelingen in België sneller via normale contracten terug te betalen, “zelfs nog voor ze door het Europees Geneesmiddelenagentschap een positieve beoordeling krijgen”. Dat moet dan wel gepaard gaan met een betere controle op de kwaliteit en het nut van die geneesmiddelen, vindt de minister, waarbij de overheid nu werkt aan een platform om de wetenschappelijke bewijzen beter te kunnen verzamelen en controleren.