“Toen het spreken over onrecht werd verboden, dachten velen dat zwijgen veiliger was. Maar in de stilte groeide het systeem uit tot iets dat zelfs gedachten als misdaad beschouwde. En tegen de tijd dat iemand durfde te fluisteren, was luisteren al strafbaar geworden.”
“Als we stil blijven en accepteren dat dit soort zaken niet meer besproken mogen worden, dan is het straks al te laat.”
Wanneer verliest de overheid haar aanspraak op gehoorzaamheid en wanneer wint de burger het recht om zich daartegen te verzetten? Die vraag stond centraal in de presentatie van Kamerlid Gideon van Meijeren afgelopen weekend tijdens de vierde Science Summit Uncensored, georganiseerd door Voor Waarheid.
Gehoorzaamheid aan de overheid is niet absoluut, maar voorwaardelijk. Die voorwaarde is dat de overheid niet haar grenzen overschrijdt.
Van Meijeren wordt zelf vervolgd omdat hij het recht van verzet bespreekbaar heeft gemaakt. De officiële aanklacht is dat hij zou hebben opgeroepen tot geweld tegen de overheid, waarbij zelfs het Openbaar Ministerie en de rechter erkennen dat hij nooit expliciet heeft opgeroepen tot het gebruik van geweld, maar enkel heeft gesproken over het recht van verzet in volle omvang. “Waarbij ik herhaaldelijk en uitdrukkelijk heb opgeroepen om vreedzaam in verzet te komen,” lichtte hij toe.
Maar, zegt het OM, door alleen al te spreken over het recht van verzet, zou het zo kunnen zijn dat je mensen op het idee gebracht hebt dat ze wel degelijk geweld zouden moeten gaan gebruiken.
Als dit fundamentele recht van verzet al niet meer besproken kan worden, kan ik ervoor kiezen om mijn mond te houden, maar ik loop liever de risico’s die hier vandaag de dag aan kleven, aldus een strijdbare Van Meijeren. “Want als we dat niet doen, als we stil blijven en accepteren dat dit soort zaken niet meer besproken mogen worden, dan is het straks al te laat.”
Het Kamerlid wees erop dat een aantal jaar geleden interessant genoeg voor de rechter een beroep werd gedaan op het recht van verzet. Daarbij werd verwezen naar de jurisprudentie van na de Tweede Wereldoorlog. Van Meijeren was heel benieuwd hoe de rechter daarop zou reageren. Het beroep werd weliswaar niet gegrond verklaard, maar de rechter heeft wel impliciet het recht van verzet erkend. De rechter stelde dat het ‘een slapend bestaan’ leidt sinds de jurisprudentie van na de Tweede Wereldoorlog.
Van Meijeren voert dit ook in zijn eigen strafproces als zogeheten subsidiair verdedigingspunt. Het recht van verzet en het gebruikmaken daarvan is allerminst een bedreiging voor de democratische rechtsstaat, stelt hij. “Integendeel, het tegenovergestelde is het geval. Het is het ultieme redmiddel, het ultieme beschermingsmechanisme om die democratische rechtsstaat te beschermen, te redden, te herstellen wanneer de traditionele beschermingsmechanismen falen.”
Nota bene burgemeester van Amsterdam Femke Halsema zei tijdens haar Abel Herzberglezing dat verzet ‘een belangrijk middel is van burgers om – buiten de verkiezingen om – hun democratische rechten te gebruiken, om machthebbers verantwoordelijk te houden en te blijven controleren. Door individuele uitingen of massale demonstraties, stakingen, petities of burgerlijke ongehoorzaamheid in de vorm van het vreedzaam negeren van wetten of regels met een hoger politiek doel’. Zij kreeg geen strafproces aan haar broek.
Die bejubeling van het recht van verzet werkt maar één kant op, constateert Van Meijeren. “En dat is namelijk: verzet dat zich in de kern helemaal niet richt tegen de overheid. Op het moment dat het wordt ingezet tegen de entiteit waar het voor is bedoeld – de zittende macht – wordt het direct gecriminaliseerd, bestreden, verdacht gemaakt.”
Volgens hem moeten we niet achterover leunen en zwijgen. We bevinden ons eigenlijk al in het stadium waarin spreken over verzet verdacht is, dat überhaupt het nadenken over grenzen aan macht al wordt gecriminaliseerd, als extremistisch wordt gezien en dat het aanzetten tot nadenken al gezien wordt als opruiing.
Je kunt hier zijn presentatie terugkijken: