“In een wereld waar hoop en wanhoop hand in hand gaan, blijkt chemotherapie niet alleen een wapen tegen kanker, maar ook een sluipmoordenaar die slapende kankercellen wekt uit hun duistere slaap. De schaduw van uitzaaiingen groeit, terwijl de strijd tegen de ziekte zich verdiept in een dystopische cyclus van leven en dood. Wat ooit als een redmiddel werd gezien, onthult nu zijn sinistere kant: de mogelijkheid om de vijand in onszelf te reanimeren.”
De studie levert voor het eerst direct bewijs dat chemotherapie slapende kankercellen kan reactiveren en zo uitzaaiingen kan veroorzaken.
Chemotherapie is al decennialang één van de belangrijkste behandelingen tegen kanker. Toch laat nieuw onderzoek uit China zien dat deze therapie in bepaalde gevallen ook een onbedoeld neveneffect kan hebben: het opnieuw activeren van slapende kankercellen, waardoor uitzaaiingen kunnen ontstaan.
Het onderzoek, gepubliceerd in het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift Cancer Cell, richt zich op borstkanker en helpt een al langer bestaand raadsel te verklaren. Sommige patiënten ontwikkelen namelijk maanden of zelfs jaren na een succesvolle behandeling alsnog uitzaaiingen in andere organen, zoals de longen, terwijl de oorspronkelijke tumor volledig verdwenen leek.
Slapende kankercellen
Wetenschappers weten al langer dat kankercellen zich vroeg in het ziekteproces door het lichaam kunnen verspreiden. Deze cellen, ook wel uitgezaaide tumorcellen genoemd, kunnen zich nestelen in andere organen en daar jarenlang in een soort slaaptoestand blijven. In die fase groeien ze niet en zijn ze ongevoelig voor chemotherapie, die vooral snel delende cellen aanpakt.
Tot nu toe was onduidelijk wat deze slapende cellen weer actief maakt. Het Chinese onderzoeksteam heeft nu aangetoond dat chemotherapie zelf hierbij een rol kan spelen.
Hoe chemotherapie het lichaam verandert
Uit experimenten met muizen bleek dat veelgebruikte chemotherapiemiddelen, zoals doxorubicine en cisplatine, niet alleen kankercellen doden, maar ook veranderingen veroorzaken in gezond weefsel. Met name in de longen leidt chemotherapie tot veroudering van bepaalde bindweefselcellen, zogenoemde fibroblasten.
Deze verouderde cellen scheiden stoffen uit die ontstekingsreacties op gang brengen. Daardoor verandert de omgeving in de longen zodanig dat slapende kankercellen als het ware een “groeisein” krijgen en opnieuw actief worden. Het gevolg kan zijn dat zich daar nieuwe tumoren vormen.
Belangrijk is dat de onderzoekers vaststelden dat de uitzaaiingen niet ontstaan doordat al actieve kankercellen verder doorgroeien, maar juist doordat eerder slapende cellen wakker worden gemaakt.
Hoopvolle aanknopingspunten
Het onderzoek biedt ook perspectief. De wetenschappers testten een combinatie van chemotherapie met zogenoemde senolytische middelen. Deze medicijnen ruimen verouderde cellen op die door chemotherapie zijn beschadigd.
Bij muizen leidde deze combinatie tot minder verouderde bindweefselcellen in de longen en minder uitzaaiingen. Omdat sommige van deze middelen al veilig worden gebruikt in andere medische toepassingen, is inmiddels een klinische studie gestart bij patiënten met triple-negatieve borstkanker. Dat is een agressieve vorm van borstkanker waarvoor relatief weinig behandelopties bestaan.
Vooruitblik
Het onderzoek sluit aan bij eerdere studies waaruit bleek dat ook andere kankerbehandelingen, zoals hoge doses bestraling, onbedoelde effecten kunnen hebben. Samen onderstrepen deze bevindingen het belang van vervolgonderzoek en nieuwe combinaties van therapieën.
Als de lopende klinische studies positieve resultaten opleveren, kan dit in de toekomst leiden tot aangepaste behandelstrategieën.