“In een wereld waar de wet niet langer bescherming biedt, maar een wapen is geworden, zijn de stemmen van de critici verstomd door de schaduw van lawfare. De waarheid wordt niet langer gezocht, maar verdraaid, terwijl de rechtvaardigen worden vervolgd in een systeem dat hen zou moeten beschermen. Dit is geen rechtshandhaving; dit is de dystopie van een samenleving die haar eigen helden verliest.”
Arts Ron Elfenbein: “Dit is geen rechtshandhaving, dit is lawfare”
In een uitgebreid gesprek met arts Mary Talley Bowden vertelt de Amerikaanse spoedeisendehulparts Ron Elfenbein over wat hij beschrijft als een jarenlange juridische nachtmerrie. Ondanks een volledige vrijspraak door een federale rechter hangt hem opnieuw een gevangenisstraf boven het hoofd. Volgens Elfenbein is zijn zaak exemplarisch voor wat hij “lawfare” noemt: het strategisch inzetten van het rechtssysteem om critici financieel, professioneel en persoonlijk te breken.
Elfenbein is SEH-arts en ondernemer. In 2016 richtte hij een keten van urgent care-klinieken op in Maryland, gedreven door de wens om zelfstandiger te werken en zelf medische verantwoordelijkheid te dragen. Daarnaast was hij politiek actief; in 2010 deed hij als Republikein mee aan de Senaatsverkiezingen in zijn staat. Hij verloor nipt van een zittende Democratische senator. Dat politieke verleden is mogelijk later relevant geworden, zegt hij.
Frontlinie tijdens corona
Toen begin 2020 duidelijk werd dat COVID-19 de Verenigde Staten zou bereiken, handelde Elfenbein snel. Hij kocht op eigen initiatief persoonlijke beschermingsmiddelen en testmateriaal in, nog voordat overheid en ziekenhuizen goed voorbereid waren. Zijn organisatie groeide in korte tijd uit tot één van de grootste COVID-testaanbieders in Maryland, met acht locaties en meer dan 300 medewerkers.
Elfenbein beschrijft hoe hij in die periode PPE doneerde aan collega’s en zorginstellingen in het hele land, hielp bij de verspreiding van intubatieboxen voor ziekenhuizen, extra diensten draaide op spoedeisende hulpafdelingen en met zijn teams verpleeghuizen bezocht om bewoners te testen. Daarnaast schreef hij een gratis e-book over COVID-19 om angst onder het publiek te verminderen en trad hij regelmatig op in de media om medische uitleg te geven.
Zijn inzet bleef niet onopgemerkt. Hij ontving onderscheidingen van de gouverneur van Maryland, de deelstaatwetgever en – opmerkelijk genoeg zelfs na zijn aanklacht – van de medische beroepsvereniging van Maryland.
Monoklonale antistoffen en botsing met Washington
Tijdens de pandemie werd Elfenbein een uitgesproken voorstander van behandeling met monoklonale antistoffen. Zijn klinieken waren de grootste aanbieder van deze therapie in de staat, groter dan gerenommeerde instellingen als Johns Hopkins en de University of Maryland. Hij zag de behandeling als effectief en levensreddend.
In december 2021 besloot de Biden-regering het gebruik van bepaalde monoklonale antistoffen te stoppen vanwege de opkomst van de “omikronvariant”.
Enkele maanden later volgde, zonder voorafgaande waarschuwing, een federale aanklacht wegens zorgfraude.
De aanklacht: ‘upcoding’
De overheid beschuldigde Elfenbein en zijn organisatie van zogenoemde “upcoding”: het te hoog declareren van medische consulten. Dit gebeurde zonder dat de overheid vooraf zijn patiëntendossiers inhoudelijk had onderzocht.
Hij benadrukt dat hij als medisch directeur zelf de meeste patiënten niet zag en dat hij juist probeerde ondercodering te voorkomen, omdat ook dat strafbaar kan zijn. Het verschil tussen de betwiste codes bedroeg vaak slechts 50 tot 60 dollar per consult, terwijl de overheid sprak van een vermeende fraude van meer dan 15 miljoen dollar.
Verwoestende persoonlijke gevolgen
De aanklacht had ingrijpende gevolgen. Elfenbein riskeerde tientallen jaren gevangenisstraf en miljoenen aan boetes. Banken en creditcardmaatschappijen verbraken de relatie met hem, hij moest afstand doen van een legaal vuurwapen en mocht niet meer deelnemen aan activiteiten op de scholen van zijn kinderen. Zijn gezin leefde jarenlang onder zware psychische druk; zijn kinderen moesten in therapie.
Tijdens deze periode overleed zijn vader. Elfenbein zegt dat de juridische stress het rouwproces vrijwel onmogelijk maakte. Hij beschrijft de jarenlange vervolging als bijna net zo traumatisch als het verlies zelf.
Vrijspraak door de rechter
Tijdens het strafproces bleek dat de zaak van het Openbaar Ministerie op losse schroeven stond. De expertgetuige van de overheid bleek onvoldoende bekend met de coderingsregels die tijdens COVID golden. De aanklacht werd deels weersproken door de eigen getuigen van het OM. Van meer dan 100.000 consulten werden slechts vijf dossiers geselecteerd, terwijl een onafhankelijke professionele coder concludeerde dat de declaraties correct waren en soms zelfs ondergecodeerd.
Hoewel de jury aanvankelijk tot een veroordeling kwam, vernietigde de hoofdrechter van Maryland het vonnis volledig in een 93 pagina’s tellende uitspraak. De rechter stelde dat de overheid haar bewijslast niet had gedragen, dat Elfenbeins interpretatie van de regels redelijk was en dat onduidelijke regelgeving geen strafbaar feit oplevert. Van opzet of misleiding was volgens de rechter geen sprake.
Hoger beroep en nieuwe dreiging
De zaak leek daarmee ten einde, maar het Openbaar Ministerie ging in hoger beroep. Het Hof van Beroep draaide de vrijspraak terug en stelde dat bij ambiguïteit in regelgeving de overheid niet langer hoeft aan te tonen dat een declaratie objectief onjuist is, maar slechts dat zij een andere interpretatie hanteert.
Dit schept een gevaarlijk precedent, waarschuwt Elfenbein. Artsen en andere professionals kunnen hierdoor strafrechtelijk vervolgd worden, zelfs wanneer zij handelen binnen redelijke en verdedigbare interpretaties van complexe regels.
Hij staat nu opnieuw voor een strafproces, gepland voor augustus, met verwachte juridische kosten die in de miljoenen lopen. De rechter die hem eerder vrijsprak, heeft zich inmiddels uit de zaak teruggetrokken.
“Een waarschuwing voor artsen”
Elfenbein ziet zijn vervolging als een signaal aan artsen die tijdens de pandemie kritisch waren, alternatieve behandelingen toepasten of zich publiekelijk uitspraken tegen overheidsbeleid. Mary Talley Bowden betuigt in het gesprek haar steun en noemt zijn zaak illustratief voor de juridische druk waaronder artsen tijdens en na COVID zijn komen te staan.
Volgens Elfenbein gaat het allang niet meer alleen om hem. “Dit is geen normale rechtshandhaving,” zegt hij. “Dit is een waarschuwing. Als dit mij kan overkomen, kan het iedere arts overkomen.”